Bycie wierzycielem to sytuacja z reguły korzystna, gdyż wiąże się z uzyskaniem w bliższej lub dalszej perspektywie świadczenia od drugiej strony – często o charakterze finansowym. Niestety nie każdy dłużnik jest osobą rzetelną, która sumiennie spłaca swoje długi. Często uzyskanie korzystnego wyroku sądowego jest wystarczające, a jeśli nie, to wierzyciel musi udać się do komornika. Co zrobić w sytuacji, gdy dłużnik przewidując egzekucję świadomie i celowo wyzbywa się lub ukrywa majątek? Ustawodawca na szczęście przewidział również i taką sytuację, umożliwiając wierzycielowi podjęcie odpowiednich kroków prawnych.
Czym jest skarga pauliańska i jaki jest jej mechanizm?
Wierzyciel, który chce skorzystać ze skargi pauliańskiej wobec swojego dłużnika, musi wytoczyć powództwo przeciwko osobie trzeciej, która uzyskała korzyść prawną od dłużnika. Trzeba pamiętać o tym, że nie jest to pozew przeciwko dłużnikowi, który pozbył się majątku, ale przeciwko osobie, która go otrzymała.
Jakie są warunki, przesłanki do skorzystania ze skargi pauliańskiej?
Można wyróżnić następujące przesłanki skorzystania z tej instytucji:
– wierzycielowi przysługuje wierzytelność wobec dłużnika,
– dłużnik dokonał czynności prawnej,
– wskutek czynności prawnej dłużnika doszło do pokrzywdzenia wierzyciela,
– dłużnik miał świadomość pokrzywdzenia wierzyciela,
– wskutek czynności między dłużnikiem a osobą trzecią, ta osoba tzrecia zyskała korzyść majątkową,
– osoba trzecia wiedziała lub z zachowaniem należytej staranności mogła wiedzieć, iż jest to działanie z pokrzywdzeniem wierzyciela (od tej zasady są jednak pewne wyjątki).
Jaki jest skutek w przypadku wygrania sprawy przed sądem?
Jeśli wierzyciel wytoczy sprawę w oparciu o skargę pauliańska i ją wygra, wówczas będzie mógł prowadzić egzekucję zadłużenia tak, jakby nigdy do tej czynności prawnej nie doszło i majątek był nadal własnością jego dłużnika. Oczywiście jest to niedogodność i problem dla osoby trzeciej, ale też dlatego wymaga się złej wiary u osoby trzeciej.
Co oznacza pokrzywdzenie wierzyciela?
Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Wskutek tej czynności wierzyciel nie może dochodzić swojej wierzytelności, nie może jej wyegzekwować, gdyż dłużnik nie ma majątku lub jego znacznej części. Najprostszym i najbardziej oczywistym przykładem jest sytuacja, gdy dłużnik dokonuje darowizny nieruchomości, często na rzecz osoby bliskiej.
Wykazanie złej wiary osoby trzeciej
Jeśli osoba trzecia działa w dobrej wierze, nie można wobec niej wyciągać konsekwencji z dokonania czynności prawnej z dłużnikiem. Jeśli ktoś po prostu kupił składnik majątku od dłużnika. Wymaga się, aby albo wiedział o tym, że dłużnik w ten sposób wyzbywa się majątku, albo też przy dochowaniu należytej staranności, mógł się o tym dowiedzieć. Inaczej wygląda sytuacja przy darowiźnie. Jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Widać więc, że ochrona osób obdarowanych jest dużo słabsza. Podobnie wygląda sytuacja, jeśli czynność została dokonana na rzecz osoby bliskiej. Wówczas istnieje domniemanie, że ta osoba bliska wiedziała o tym, że działanie dłużnika stanowi pokrzywdzenie wierzyciela.
Skutki uwzględnienia skargi pauliańskiej
Jak wspomniano wyżej i co należy jeszcze raz podkreślić, wierzyciel uzyskuje prawo do prowadzenia egzekucji również wobec majątku przekazanego osobie trzeciej. Osoba trzecia nie staje się dłużnikiem, ale musi znosić egzekucję kierowaną do majątku, który stał się jej własnością. Owszem, w niektórych przypadkach może dojść do tego, że ten majątek straci. Nie oznacza to jednak, ze sama umowa staje się nieważna. Umowa między dłużnikiem a osobą trzecią nadal jest ważna i obowiązująca, choć w praktyce utrudnia to korzystanie z nabytego majątku.
Czy osoba trzecia ma jakieś sposoby obrony?
Sytuacja osoby trzeciej jest nie do pozazdroszczenia, ale to nie znaczy, że nie ma możliwości obrony swoich praw. Osoba trzecia może przede wszystkim wykazywać, iż nie działała z pokrzywdzeniem wierzyciela, czyli nie wiedziała, ale również przy dochowaniu należytej staranności nie mogła się o tym dowiedzieć. Ponadto osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną, jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika. Może czasem być tak, że korzystniej jest spłacić wierzyciela, w szczególności, gdy wartość majątku nabytego od dłużnika, jest znacznie wyższa od zadłużenia. Najprostszym rozwiązaniem wydaje się być wskazanie odpowiedniego majątku dłużnika, ale dłużnik musi ten majątek posiadać, a ponadto osoba trzecia musi mieć odpowiednią wiedzę na ten temat.
W jakim terminie można wytoczyć skargę pauliańską?
Powództwo ze skargi pauliańskiej ulega przedawnieniu po upływie 5 lat od dokonania czynności prawnej.
Skarga pauliańska jest instytucją czasem skomplikowaną, ale bardzo przydatną dla wierzycieli. Dzięki niej można zapobiegać negatywnym konsekwencjom nieuczciwych działań dłużników. Trzeba jednak pamiętać również o zabezpieczeniu praw osób trzecich, czasem bez złej woli i dość przypadkowo zaangażowanych w sprawę ukrywania majątku przez dłużnika.