Jednym z głównych i najważniejszych obowiązków pracodawcy jest terminowe wypłacanie pracownikowi wynagrodzenia za pracę. Wynagrodzenie to powinno być płatne raz w miesiącu, z dołu, najpóźniej do 10. dnia każdego miesiąca. Zasada ta doznaje jednak wyjątków, do których należy między innymi dokonywanie potrącenia z wynagrodzenia za pracę.
Potrącenia dobrowolne i przymusowe
Potrącenia dobrowolne zdarzają się stosunkowo rzadko i mogą one być dokonywane zarówno na rzecz pracodawcy, jak i podmiotu trzeciego. Potrącenia przymusowe również mogą być dokonywane na rzecz obu tych podmiotów. Potrącenia przymusowe dotyczą najczęściej egzekucji na mocy wyroków sądowych świadczeń alimentacyjnych oraz świadczeń innych niż alimentacyjne oraz kar pieniężnych nakładanych przez pracodawcę. Istnieje wiele cech wspólnych i podobieństw między potrąceniami dobrowolnymi i przymusowymi w zakresie procedury.
Z dokonywaniem potrąceń dobrowolnych są związane trzy przesłanki, które muszą zaistnieć jednocześnie:
- zachowanie pracownika (wyrażenie zgody) jest dobrowolne,
- pracownik ma świadomość zobowiązania oraz
- zgoda na potrącenie została wyrażona w formie pisemnej.
Pracodawca musi najpierw dokonywać potrąceń przymusowych, a dopiero potem dobrowolnych. Pracownik może w każdej chwili wycofać swoją zgodę na dokonywanie potrąceń dobrowolnych. Zgoda musi być wyrażona w sposób pisemny. Wyrażenie zgody w inny sposób, np. ustnie lub w sposób dorozumiany, jest uznawane za nieważne (art. 91 § 1 Kodeksu pracy). W przypadku, gdyby pracownik zakwestionował potrącenie dokonane bez takiej zgody, może żądać od pracodawcy odsetek od nieterminowo wypłaconej części wynagrodzenia, a nawet odszkodowania z tego tytułu.
Należy uznać, iż skoro zgoda na potrącenie powinna mieć formę pisemną, to oświadczenie pracownika o jej wycofaniu również powinno zostać złożone w formie pisemnej. Dalsze dokonywanie potrącenia, mimo cofnięcia na nie zgody, jest nieważne.
Podpisanie przez pracownika zgody na potrącenie w przyszłości bliżej nieokreślonych kwot należności, np. z tytułu spowodowania możliwej szkody w mieniu pracodawcy powierzonym pracownikowi czy z innego powodu, jest nieważne. Nie jest też ważne wyrażenie przez pracownika zgody na potrącenie świadczeń, które powinien zapewnić pracodawca (np. kosztów szkolenia bhp, badań profilaktycznych, przydzielonej odzieży roboczej czy obuwia ochronnego).
Jakie są obowiązki pracodawcy w przypadku potrąceń przymusowych?
Jeśli dochodzi do potrącenia przymusowego z wynagrodzenia za pracę, pracodawca powinien ustalić:
– jaka jest podstawa do dokonywania obowiązkowych potrąceń,
– sprawdzić i określić, jaka jest maksymalna dopuszczalna kwota potrącenia,
– sprawdzić, ile w danym wypadku wynosi kwota wolna od potrącenia,
– ustalić, jaka jest w danym przypadku maksymalna możliwa kwota potrącenia.
Powinien on oczywiście również poinformować pracownika o tym, że dokonuje potrącenia z wynagrodzenia oraz powiedzieć, z jakiego tytułu oraz w jakiej kwocie i wysokości będzie ono dokonywane.
W przypadku zajęcia wynagrodzenia za pracę, komornik wzywa pracodawcę, aby w ciągu tygodnia:
– przedstawił on za okres trzech miesięcy poprzedzających zajęcie, za każdy miesiąc oddzielnie, zestawienie wynagrodzenia dłużnika za pracę oraz oddzielnie jego dochodu z wszelkich innych tytułów,
– podał, w jakiej kwocie i w jakich terminach zajęte wynagrodzenie przekazywane będzie wierzycielowi,
– w przypadku zajścia przeszkód do wypłacenia wynagrodzenia za pracę złożył oświadczenie o rodzaju tych przeszkód, a w szczególności podał, czy inne osoby roszczą sobie prawa, czy i w jakim sądzie toczy się sprawa o zajęte wynagrodzenie i czy oraz o jakie roszczenia została skierowana do zajętego wynagrodzenia egzekucja przez innych wierzycieli.
Pracodawca ma też obowiązek niezwłocznego zawiadomienia komornika oraz wierzyciela o każdej zmianie tych okoliczności.
Jaka jest dopuszczalna wysokość potrącenia z wynagrodzenia pracownika?
Ani pracodawca, ani pracownik nie mają możliwości decydowania o tym, w jakiej kolejności, bądź też wysokości decydować o tym, ile potrącić. Kwestia ta jest ściśle uregulowana przepisami prawa.
W przypadku egzekucji świadczeń alimentacyjnych wolna od zajęcia jest kwota nie mniejsza niż 3/5 wynagrodzenia wraz ze wszystkimi dodatkami po potrąceniu podatków i innych obciążeń ustawowych. Z kolei nagrody z zakładowego funduszu nagród, dodatkowe wynagrodzenie roczne oraz należności przysługujące pracownikom z tytułu udziału w zysku lub nadwyżce bilansowej podlegają egzekucji na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych do pełnej wysokości.
Jeśli chodzi zaś o świadczenia inne niż alimentacyjne, możliwe jest dokonywanie potrąceń maksymalnie do polowy wynagrodzenia.
Oprócz tego istnieje kwota wolna od zajęcia komorniczego. Wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości:
– minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
– 75% wynagrodzenia określonego w pkt 1 – przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi,
– 90% wynagrodzenia określonego w pkt 1 – przy potrącaniu kar pieniężnych przewidzianych w art. 108 kodeksu pracy.
Widać więc z powyższego opisu, że dokonywanie potrącenia jest czasem sprawą skomplikowaną, gdyż istnieje wiele zasad i przepisów, które to regulują. Pracodawca musi jednak bezwzględnie współpracować z komornikiem w tym zakresie. Ustawodawca wprowadził jednak pewne ograniczenia mające na celu ochronę praw pracownika przed pozbawieniem go środków do życia.